Een stortvondst uit het Westerwald

Een gemengde stortvondst uit de buurt van Hilgert (Duitsland) van een kleipijpen en klei-waren fabrikant. Op basis van de verschillende modellen zal deze partij dateren uit de periode tussen circa 1930 en 1950. Een stortvondst is doorgaans de benaming voor fabrieksafval: er ging namelijk nog wel eens wat mis tijdens het productieproces van kleipijpen (en -waren): het bakken mislukte doordat het op te hoge of lage temperatuur gebeurde, de klei bevatte kleine verontreinigingen die tijdens het bakken verbrandden en waardoor er gaatjes ontstonden, pijpen misvormden in de oven, of er ontstond simpelweg breuk door wat voor een reden dan ook. Dergelijke mislukte productie werd vervolgens meestal weggegooid.

 

Ovale pijpen 'Hollandischer art'

Ze lijken Gouds maar zijn het niet. Ook in Duitsland werden in de 18e tot en met de 20e eeuw gladde ovale pijpen gemaakt die fraai afgewerkt waren en op de hiel een klein wapenschildje hadden, dat sterk op het Goudse wapen lijkt maar net niet is. In plaats van de Goudse sterren hebben deze pijpjes eenvoudige stippen.

Ook werd een hielmerk gebruikt, in dit geval 46 gekroond, zoals dat ook in Gouda gedaan werd. 

 

De Duitse pijpenmakers gebruikten ook eigen, lokale merken. In het Duitse Westerwald echter, waar vanaf de 16e eeuw een forse pottenbakkersnijverheid ontstaan was, vormde de pijpen makerij een huisnijverheid voor vele individuele pijpenmakers, die vaak in opdracht van de grotere fabrieken of handelsbedrijven pijpen maakten in persvormen die door de opdrachtgever ter beschikking werden gesteld. Doorgaans lieten deze ook eigen merk op deze producten plaatsen.


 

 

 

 

 

Onleesbaar merk laag in de ketel, vlak boven de steel ingestempeld.

 

 

 


Het hielmerk is wat onduidelijk, het lijkt sterk op de letter H met enkele puntjes (een kroon?!) erboven. Mogelijk is het de letter D zoals hieronder. Beide letters kwamen ook vrij veel voor in het Westerwald.


Een zogenaamd kromkop pijpje zonder hiel, het merk is in de ketel gestempeld, in het verlengde van de steel en naar de roker toe gericht.


Kleine of mini pijpjes, Nikolaus pijpen

Kleine pijpjes, voor een belangrijk deel gemaakt om als zogenaamd snoeppijpje en/of kinderspeelgoed te dienen. In de 'snoeppijpjes' werden doorgaans snoepjes in de ketel gedaan en deze kreeg dan een lichtmetalen dekseltje. Sommige pijpjes waren als fluit uitgevoerd.

In deze categorie vallen ook de zogenaamde 'Nikolaus' pijpen: kleine pijpjes die speciaal geschikt waren om in zogenaamde 'stutenkerls' meegebakken te worden.


Mandjes patronen

Pijpjes met een ketel die versierd is met een fijn steep patroon of 'mandjes' patroon. In verschillende maten, met rechte of gekromde steeltjes, in rode en witte klei.


Hieronder een aantal modellen zoals die bijvoorbeeld in catalogi van J. Schilz-Muellenbach, Wilhelm Klauer en anderen uit het Duitse Westerwald voorkomen. 

 

Voor al deze fabrikanten was met name Engeland een belangrijke export markt en dat is duidelijk te zien in de vormgeving van bijvoorbeeld bovenstaande pijpjes met schip en anker, maar ook een aantal hieronder die in enkele van karakteristieke Engelse vormen zijn uitgevoerd.

 

De versiering met de harp of het Wapen van Ierland vinden we bijvoorbeeld ook terug bij Belgische en Nederlandse pijpenmakers uit de late 19e en vroege 20e eeuw. Andere pijpjes hebben ingestempeld de tekst 'Dublin' en 'Home Rule' waarmee deze modellen duidelijk op de Ierse pijpenrokers gericht waren.

Afbeelding van de Duitse veldmaarschalk en president Paul von Hindenburg. Op de rechterzijde een ijzeren kruis. Von Hindenburg overleed in 1934. Zie ook de pijp van de maand 2023 van de PKN.


Soortgelijk model als hierboven met in de ketel gestempeld een afbeelding van een Ierse harp en daaronder de tekst 'Dublin'.

Pijp met karakteristieke Engelse vormgeving: een grote ronde, dikwandige ketel met expliciete radering net onder de rand van de ketel. Ingestempeld in de ketel naar de roker toe de tekst 'Home Rule' in een ovaal waarin ook het Ierse Wapen (de harp) zichtbaar is.


Speelgoed en figuurtjes

Tegen het einde van de 19e en begin van de 20e eeuw was de populariteit van de tabakspijp van klei al behoorlijk teruggelopen, met name door de opkomst van rookmiddelen als sigaar en sigaret maar vooral ook de houten en tot op zekere hoogte meerschuim pijpen. Kleipijpenmakers zochten naar andere producten die zij naast de productie van kleipijpen makkelijk in hun bedrijven in konden passen en begonnen met de productie van pijpjes en schietschijfjes speciaal voor schietkramen, maar ook met speelgoed. Miniatuur serviesjes en zogenaamde 'snoep' of 'vulproducten' waren populair: een pijpje of ander voorwerp van pijpaarde dat gevuld werd met snoepjes (en vaak een dekseltje of afsluiting kreeg). Ander speelgoed bestond uit beeldjes en figuren (zogenaamde 'kakkertjes') waar een zogenaamde 'pil' in gestoken kon worden: kleine pyro rolletjes die wanneer aangestoken, enorm in omvang toenamen alsof het bewuste figuurtje een enorme drol produceerde. Andere voorbeelden van pijpaarde bij-produkten zoals hieronder zijn spaarpotjes, vogelfluitjes en allerlei andere beeldjes.

Mini bierpullen

Een speelgoed jenever kruik


Fragment van een zogenaamd vinger poppetje: aan de onderzijde is het open waarmee het een poppenkast figuurtje werd.

 

 

 

 

 


Vogelfluitjes

Beeldjes

Kakkertjes

Schiettent figuurtjes

Hoewel vrijwel ieder artikel dat gemaakt was van pijpaarde een dankbaar object was om met veel spektakel uit elkaar te knallen in een schiettent, werden er ook specifieke schiettent figuurtjes gemaakt. Deze waren doorgaans wat platter dan het typische 3D vormgegeven speelgoed, en er was een klein gaatje in de onderkant aangebracht om het figuurtje op een pinnetje te plaatsen.


Nest eieren

Een zogenaamd nest-ei is bedoeld voor een kippenhok, voor een nieuwe hen geeft het nestei aan dat het er veilig is om haar eieren te leggen, zodat zij gestimuleerd wordt en dat de eieren niet door het gehele hok komen te liggen. Ook in het geval dat een kip haar net gelegde eieren kapot pikt is een nestei handig omdat de kip dit niet kapot kan pikken en ze dan wellicht met het pikken stopt.

Pijpaarde inzet ketel voor pijpen van andere materialen

Met name pijpen gemaakt van kunststof of houten pijpen zijn enige tijd uitgevoerd met een zogenaamde 'inzet' ketel: een binnenwand van pijpaarde waardoor de pijp langer mee ging en de absorberende eigenschappen van de pijpaarde benut konden worden. Dit lijkt slechts korte tijd populair geweest te zijn rond het einde van de 19e en begin van de 20e eeuw.

Laatste Nieuwe

12/1 : Een stortvondst uit het Westerwald

23/12: Oranje boven, een pijpje van porselein.

17/9: de brocanterie heeft weer wat leuke pijpjes opgeleverd.

1/7: Veel nieuwe foto's van vooral verschillende merken toegevoegd.

21/4: Een erg scherp uitgevoerde 'rustende herderin met een schaapje' van de Goudse pijpenmaker Wagenaar.

12/3; Gouds pijpje uit de vroege 18e eeuw met fraai getordeerde steel

8/12 : De pijpenmakers van Schoonhoven is het resultaat van ruim twee jaar archief onderzoek. Een 432 pagina's tellend boek dat een geheel nieuwe blik werpt op de industrie in deze stad en ruim 120 makers in detail belicht. Heel veel tot op heden onbekende informatie.