Tot op heden is er geen breed of diepgaand onderzoek gedaan naar de Amsterdamse pijpennijverheid en de huidige informatie is gebaseerd op een beperkt aantal publicaties (zie onderaan de pagina). De gemeentelijke archieven van de stad Amsterdam zijn echter zeer goed digitaal toegankelijk en bieden nog altijd een grote bron van informatie.
Beknopte historie
De oudst bekende vermelding van een pijpenmaker die te Amsterdam werkzaam was komt uit het lidmatenboek van de Engelse Hervormde Kerk te Amsterdam. In 1607 werd de uit Londen afkomstige "tabacco pipemaker" Thomas Laurens ingeschreven die, zo blijkt uit zijn huwelijks akte uit 1609, al in 1600 in Amsterdam woonde.
In de eerste helft van de 17e eeuw groeide de pijpennijverheid in Amsterdam snel. "ter wederzyde van den Nieuwezyds-Voorburgwal, bezuiden de Gasthuissteegbrugge" was een pijpenmarkt waarmee een leidende handelspositie verkregen werd. Deze markt was ook zeer interessant voor pijpenmakers en -handelaren van buiten de stad die hiermee de concurrentie met hun Amsterdamse collega's aangingen. Toen het gemeentebestuur in 1663 besloot om belasting te heffen op pijpen die van buiten Amsterdam kwamen en hier verhandeld werden, reageerde de stad Gouda door een eigen pijpenmarkt op te richten (dit gebeurde in 1686).
De Goudse pijpenmakers waren op dat moment al zeer succesvol met hoogwaardige producten die zich duidelijk onderscheidden van die van hun concurrenten uit vooral Amsterdam en Leiden. Vanaf dat moment ging het snel bergwafwaarts met de pijpennijverheid in Amsterdam (en ook andere steden). De laatst bekende pijpenmaker uit Amsterdam dateert van 1700.
Merken
Veel van de eerste pijpenmakers waren Engelsen. De Engelse Tudorroos was in die periode een erg populair en zeer veel gebruikt merk waaraan vaak de initialen van de betreffende pijpenmaker werden toegevoegd.
Diverse publicaties zijn reeds verschenen omtrent Amsterdamse pijpenmakers, waaronder ref (*2), Hoofdstuk 2 door R. de Haan en W. Krook. Een aantal van de daarin beschreven pijpjes en merken bevind zich in deze verzameling.
Onderstaande pijpjes zijn afkomstig uit Amsterdams stadsafval uit de buurt van Maarsen. Het merendeel is behoorlijk verweerd en de merken zijn niet altijd goed leesbaar maar vooral vormgeving en grootte zijn kenmerkend voor de kleipijpen die in de eerste decennia van de 17e eeuw in Amsterdam gemaakt werden.
Amsterdams pijpje met 5 (dubbel) bladige roos als hielmerk en fleur de lis op steel gestempeld
Ca 1640-1660, gevonden in Noord Holland
Referenties/bronnen
PKN (1988) :
1988 - PKN Jubileumuitgave; De Kleipijp als bodemvondst - Beknopt overzicht van tien jaar onderzoek naar de belangrijkste pijpenmakerscentra
in de 17e en 18e eeuw. Amsterdam. F. Tymstra en J. van der Meulen.
www.tabakspijp.nl/publicaties/pkn-publicaties/10-jaar-pkn-1988/
THOMAS LAURENSZ (1581-1625) TOBACCO PIPEMAKER TE AMSTERDAM
R. de Haan en W. Krook